دیپلماسی ترکیه؛ حساب شده یا آشفته؟!/ 1395/08/03

برخی صاحب نظران معتقدند سیاست ترکیه در پرداختن به دو بحران سوریه و عراق با آشفتگی و سردرگمی همراه است. آنها برای مستندکردن دیدگاه خود از سویی به آشتی ترکیه و روسیه و بهبود روابط اقتصادی آنکارا با تهران و در نتیجه افزایش مبادله تجاری بین دو کشور به سی میلیارد دلار در سال و سخنان بینالی ییلدریم نخست وزیر ترکیه که نشان دهنده تمایل کشورش برای از سرگیری روابط کشورش با قاهره، دمشق است اشاره می‌کنند و از سوی دیگر «اوج گیری تنش در روابط ترکیه با سه کشور عربی یعنی عراق، سوریه و مصر در هفته‌های اخیر» را یادآور می‌شوند. 

بر این اساس، جنگ لفظی که میان اردوغان و حیدر العبادی نخست وزیر عراق درباره حضور نیروهای ترکیه در پایگاه «بعشقیه» نزدیکی موصل به وجود آمده است و از تمام آداب گفتگو و دیپلماسی خارج شد نشان دهنده این است که این بحران همچنان ادامه دارد. ترک‌ها نه تنها خواستار ادامه حضور نیروهایشان در نزدیکی موصل هستند بلکه مدعی مشارکت در جنگ و بازپس‌گیری موصل از «دولت اسلامی» (گروه تکفیری ـ صهیونیستی داعش) هستند، درخواست‌هایی که همچنان با مخالفت دولت عراق مواجه شده است. 

اختلاف ترکیه و عراق در مقایسه با اختلاف روزافزون و خطرناک میان دو همسایه یعنی ترکیه و سوریه به دلیل نفوذ نیروهای ترکیه در شماری از شهرک‌های حومه شمالی حلب تحت پوشش حمایت از گروه‌های سوری که با نیروهای دمکراتیک کُرد سوریه می‌جنگند «کوچک» به نظر می‌رسد.

نیروهای دموکراتیک کُرد سوریه دشمن سرسخت ترکیه به شمار می‌روند که آنکارا آنها را در فهرست تروریسم قرار داده است و آن را شاخه نظامی حزب «پ.ک.ک»  قلمداد می‌کند.

فرماندهی کل ارتش و نیروهای مسلح سوریه بیانیه شدید اللحنی منتشر و در آن تاکید کرده است که «حضور یگان‌های ارتش ترکیه داخل مرزهای سوریه اقدام تنش‌زای خطرناکی است و آن را محکوم و این اقدام را نقض آشکار حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه به شمار می‌آورد و با این نیروها به عنوان نیروهای اشغالگر برخورد می‌کند».

این بیانیه ارتش سوریه کمتر از دو روز پس از تهدید فرماندهی ارتش سوریه برای سرنگونی هرگونه هواپیمای ترکیه منتشر شد که حریم هوایی سوریه را نقض کند؛ 

در کنار این تنش‌آفرینی‌ها، ترکیه با کردها در سوریه و عراق می‌جنگد، داعش را ظاهراً از شهرک ها و روستاهایی که در «جرابلس»،« الباب» و «منبج» بر آن تسلط یافتند، بیرون می‌کند و می‌خواهد این گروه را در موصل از بین ببرد. البته همزمان با این اقدامات شواهدی درباره حمایت آنکارا از داعش و گروه النصره وجود دارد. 

هر چند این رویکرد‌های سیاسی و نظامی در وهله اول حاکی از آشفتگی دیپلماسی ترکیه در منطقه است اما اگر هدف غرب و متحدان منطقه‌ایش در سوریه و عراق را درست درک کنیم می‌بینیم که سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه آنقدر‌ها هم آشفته نیست، بلکه بسیار حساب شده و همسو با سیاست‌های آمریکا در منطقه است.  

از سویی با تهران و روسیه روابط خود را بهبود می‌بخشد تا هم از مزایای اقتصادی تجارت با ایران و روسیه بهره ببرد و هم واکنش تهران و مسکو به مداخله نظامی آنکارا در سوریه و عراق را تعدیل کند. از سوی دیگر، به بهانه مبارزه با اکراد و داعش در عراق و سوریه مداخله نظامی می‌کند تا توازن نظامی به زیان دمشق و متحدان منطقه‌ایش و به سود غرب و متحدانش رقم بخورد. 

در آخرین اظهار نظر، برخی مقامات فرانسوی مهمترین سیاست غرب و متحدان در سوریه و حتی عراق را حفظ موازنه بین متحدان سوری و عراقی آنها و رقبای آنها ـ دمشق، بغداد و متحدان آنها ـ برمی‌شمارند.

ژان مارک ارو وزیر خارجه فرانسه در سفر به ترکیه به خبرنگاران با «نبردی اساسی» خواندن آزادسازی موصل ادعا کرد: "ضرورت امروز همچنان توقف بمباران ها و فراهم کردن دسترسی کمکهای بشردوستانه است". اما در ادامه افزود: "این موضع فرانسه و به نظرم موضع همه کسانی است که ... می خواهند این منطقه از خاورمیانه (غرب آسیا) «توازنی جدید» و امیدی جدید یابد". طبیعتاً منظور وی از «توازن جدید» توازن بین متحدان و رقبای غرب در منطقه است. 

حتی درخواست دیروز اشتون کارتر وزیر دفاع آمریکا برای انجام  عملیاتی برای انزوای گروه ( تکفیری- صهیونیستی) داعش در مقر خود در رقه سوریه همزمان با عملیاتی که در موصل در حال انجام است، از این منظر ارزیابی می‌گردد. کارتر در بازدید از منطقه خودمختار کردستان عراق گفت: «ما می‌خواهیم هرچه سریعتر عملیات انزوای داعش در رقه صورت گیرد.»

ظاهراً آمریکا‌یی‌ها قصد دارند همسو با ترکیه، دیگر متحدان خود را تشویق به سیطره بر مناطق تحت اشغال داعش کنند. این سیطره در آینده مهمترین ابزار برای چانه‌زنی برای مشارکت متحدین سوری غرب در آینده سیاسی این کشور خواهد بود. 

به گزارش خبرگزاری فرانسه از اربیل، کارتر با اشاره به عملیات موصل گفت: «ما با شرکای خود در آنجا ( سوریه) همکاری می‌کنیم تا چنین عملیاتی را به اجرا گذاریم. برخی همزمانی‌هایی در این دو عملیات وجود خواهد داشت. » کارتر گفت پیشنهاد همزمان بودن عملیات در موصل و عراق «از مدتها پیش در برنامه ما بوده است.»

درباره همسویی سیاست‌های ترکیه با آمریکا کافیست یادآور شود اشتون کارتر وزیر دفاع آمریکا در روز پنجشنبه گذشته در یک کنفرانس خبری اعلام کرد مشارکت آمریکا با ترکیه برای آنچه آن را مقابله با گروه تکفیری ـ صهیونیستی داعش خواند «بسیار مستحکم »‌ است.

این اظهارات کارتر بعد از آن بیان شد که نیروی هوایی ترکیه گروهی از جنگجویان کرد متحد آمریکا را در شمال سوریه مورد حمله قرار داد. 

برخی معتقدند این حمله دستورکارهای متناقض آنکارا و واشنگتن را در جبهة روز به روز در حال پیچیده‌تر شدن سوریه آشکارتر کرده است. اما به نظر می‌رسد حتی حمله به نیروی هوایی ترکیه به کرد‌ها هم توافقی از پیش تعیین شده بین آنکارا و واشنگتن است.