آشکار تر شدن اختلافات ریاض و واشنگتن/ 1394/10/18

بن سلمان وزیر دفاع و جانشین ولیعهد عربستان، چهارم ژانویه (چهاردهم دی‌ماه)  مصاحبه‌ای اختصاصی با نشریه اکونومیست انجام داد. در این مصاحبه از جمله به مسائلی درباره مناسبات این کشور با آمریکا اشاره کرده است که بررسی و تحلیل آن مهم به نظر می‌رسد.  

  وی با اشاره به اینکه "آمریکا باید بداند که قدرت شماره یک در جهان است و باید مانند یک قدرت شماره یک هم رفتار کند" افزود: «ما نگرانیم که (آمریکایی‌ها) اینگونه رفتار نکنند». 

وزیر دفاع عربستان در پاسخ به پرسش اکونومیست مبنی بر اینکه "آیا فکر می‌کنید اینکه آمریکا منطقه را به حال خود رها کرده، موجب دشوارترشدن بحران موجود شده است؟" گفت: "ما می‌فهمیم آمریکا چه کارهایی انجام داده است. آمریکا تلاش‌های بسیاری می‌کند. ما هم سعی می‌کنیم به آمریکا در همه این تلاش‌ها کمک کنیم. ما سعی می‌کنیم دیدگاه خود را بیان کنیم. باید به شما بگویم که همکاری بین ما و آمریکا بسیار نزدیک و چشمگیر است. اما آمریکا باید بداند که قدرت شماره یک در جهان است و باید مانند یک قدرت شماره یک هم رفتار کند." 

بن سلمان در پاسخ به این سؤال اکونومیست که «آیا آمریکایی‌ها اینگونه رفتار نکرده‌اند؟»، و اینکه «آیا ریاض از واشنگتن ناامید شده است؟»، گفت: «ما نگرانیم که اینگونه رفتار نکنند». وی در عین حال افزود: "ما آنها را درک می‌کنیم، و می‌دانیم که بخشی از مشکل به خودمان مربوط است که دیدگاه‌های‌مان را با آنها در میان نگذاشته‌ایم. ما برای اعمال دیدگاه‌هایمان تلاش کافی نکردیم. اما این وضع در آینده تغییر خواهد کرد."

هر چند جانشین ولیعهد عربستان سعی کرده است صریحاً به تنش‌ها به مناسبات ریاض و واشنگتن اشاره نکند و در نهایت هم ژستی گرفته است که نشان دهنده شرایط عادی در روابط بین دو کشور است، ولی با این حال این اظهارات حکایت از اختلاف دیدگاه و دست کم ناهماهنگی بین مواضع و رویه این دو متحد استراتژیک است.

درباره کمرنگ‌شدن نقش آمریکا در منطقه از جمله درحمایت از عربستان و متحدانش چند دیدگاه وجود دارد. از جمله محافل سیاسی و رسانه‌ای بیگانه وانمود می‌کنند این موضوع به نزدیک شدن واشنگتن به ایران ارتباط دارد. این در حالی است که به نظر می‌رسد این ادعا تنها تلاشی است برای تقویت اهرم‌های فشار بر ریاض برای تن دادن به اصلاحات سیاسی و اجتماعی مورد نظر آمریکا در این کشور. 

آمریکا از عربستان انتظار دارد «دموکراسی اشرافی» در این کشور تحقق یابد که در نهایت مانند ترکیه در خدمت منافع غرب و رژیم صهیونیستی باشد. 

یکی دیگر از عوامل این دست اختلافات به زعم آمریکا «تلقی صحیحی نداشتن دست‌اندرکاران مسائل داخلی و خارجی عربستان درباره منافع ملی خود» است. پایگاه اینترنتی نشنال اینترست امروز در این باره نوشت: "بسیاری از اهداف و سیاست‌های عربستان با ادعاهای این کشور مبنی بر تبدیل‌شدن به یک قدرت منطقه‌ای همخوانی ندارد. ضعف سیاسی داخلی و ترس این کشور شاید ریشه در سیاست‌های آن داشته باشد چرا که ریاض قادر به درک تهدیدات دیرینه‌ای که از محل تعصبات سلفی‌گری رادیکال به این کشور وارد شده است نیست و نمی‌تواند سیاست خود را به گونه‌ای درست و منطقی شکل دهد." 

برخی مقامات رژیم صهیونیستی پیش از این اعلام کرده‌اند که سیاست آنها در سوریه تضعیف دولت بشار اسد و متحدان و هم چنین تروریست‌ها در سوریه هر دو است. ممکن است شبیه این سیاست، یعنی تضعیف عربستان و ایران هر دو و اساساً همه کشور‌های اسلامی از طریق تنش‌آفرینی بین آنها، نیز در دستور کار کاخ سفید قرار گرفته باشد. به همین علت شاهد کناره گیری آمریکا از تحولات منطقه هستیم. 

ضمن اینکه، در ماه‌ها و سال‌های اخیر شاهد تغییر سیاست آمریکا در منطقه و در جهان بوده‌ایم، کاخ سفید از سویی قصد ندارد در منازعاتی که امنیت آمریکا را مستقیما تهدید نمی‌کند مداخله کند، و می‌کوشد متحدین خود را مجبور کند هزینه‌های انسانی اقتصادی و نظامی تامین امنیت خود را بپردازند. البته تاکنون آمریکا با حمایت مستقیم از متحدان خود، از امنیت آنها در برابر رقبای منطقه‌ای حمایت کرده است. طبیعتاً این موضوع سبب شده آنها لااقل در کوتاه و میان‌مدت از ظرفیت لازم برای حفظ امنیت خود برخوردار نباشد و تا زمانی که این ظرفیت حاصل شود آمریکا سعی می‌کند با قرار گرفتن در کنار متحدان خود این ضعف را ترمیم کند. این موضوع در مداخله ناوگان دریایی آمریکا برای حمایت از عربستان در جنگ در یمن کاملاً آشکار است.  

البته این که تصور شود آمریکا اجازه می‌دهد متحدانش واقعاً به ظرفیت کامل و مستقلی در دفاع از خود دست یابند نیز خوش بینانه است. چون این استقلال در نهایت به زیان منافع آمریکا و رژیم صهیونیستی تمام خواهد شد. 

علاوه بر این آمریکا تلاش می‌کند به جای این که در یک طرف منازعات منطقه‌ای و جهانی قرار گیرد، نقش یک «میاجی» بی‌طرف و قدرتمند را ایفاء کند. بنابراین شاهد دست برداشتن ظاهری و تصنعی آمریکا از حمایت یک سویه از متحدین خود/ حتی رژیم صهیونیستی/ هستیم.  

در زمینه تنش در مناسبات تهران و ریاض حتی شاهد به حرکت در آمدن دستگاه‌های مشروعیت‌بخشی دیپلماسی آمریکا در این باره هستیم. 

پایگاه اینترنتی نشنال اینترست امروز در گزارشی تحت عنوان «آیا آمریکا می‌تواند میان ایران و عربستان سعودی میانجی‌گری کند؟" از "گرایش آمریکا به میانجی‌گری در مناقشه میان تهران و ریاض" خبر داد. 

بر اساس این گزارش "در مجموع هرگاه که آمریکا در این پادرمیانی، جانب یکی از طرف‌ها را گرفته است، برای منافع ملی این کشور نتایج خوبی به همراه نداشته است". 

نشنال اینترست در ادامه همچنین در توجیه لزوم میانجی‌گری آمریکا در اختلافات تهران و ریاض افزود: "در بررسی دقیق هر گونه شواهد و مدارک مربوط به منافع و اهداف ایران و عربستان در پیگیری این مناقشات، می‌بینیم هیچ دلیلی برای جانبداری آمریکا از هر یک از طرفین دعوا وجود ندارد و به ویژه علتی وجود ندارد که واشنگتن، سعودی‌ها را طرف خوب و ایرانی‌ها را طرف بد این مناقشه قلمداد کند. به عنوان مثال با در نظر گرفتن ساختار سیاسی هر یک از این کشورها به نتایج جالبی می‌رسیم. عربستان سعودی یکی از غیر دموکراتیک‌ترین و از لحاظ سیاسی عقب مانده‌ترین کشورها در جهان به شمار می‌رود. این کشور تحت تسلط یک خاندان اداره می‌شود که در آن به شهروندان معمولی هیچ حقی برای ایفای نقش سیاسی داده نمی‌شود... در هر حال کیفیت قانون اساسی ایران در مقایسه با عربستان سعودی به نحو قابل ملاحظه و چشمگیرتری دموکراتیک‌تر است که از جمله آنها می‌توان به برگزاری انتخابات سراسری پارلمانی و ریاست جمهوری اشاره کرد که به معنای واقعی به انتخابات نزدیکتر است... در مقایسه با استانداردهای کشورهای منطقه خاورمیانه باید گفت ایران یکی از دموکراتیک‌ترین کشورهای منطقه به شمار می‌رود". 

نشنال اینترست همچنین با اشاره به "استناد همیشگی (محافل غربی) به عبارت آشنای نقش ایران در بر هم زدن ثبات منطقه"، افزود: "بی‌ثباتی واژه‌ای است که برای عربستان و عملکرد این کشور در منطقه برازنده‌تر است و بیشتر می‌توان آن را به ریاض نسبت داد." ایگناتیوس می‌نویسد "با نگاهی خاص به تروریسم بین‌المللی در می‌یابیم امروزه سیاست‌ها و عملکرد سعودی - شامل ترویج ایدئولوژی تعصب‌گرایانه وهابیت، عملکرد آنها در شکل‌گیری جریان‌های افراطی خشونت‌آمیز در دیگر کشورها بر مبنای وهابیت و دیگر اقدامات عربستان در جهت تقویت و ترویج تروریسم، خیلی بیشتر از آنچه ایرانی‌ها در منطقه انجام می‌دهند، منافع ملی آمریکا را به خطر انداخته است. چرا که هم اکنون شاهدیم در عراق و دیگر کشورهای دیگر منطقه، ایران دقیقاً در جبهه مخالف و در جبهه مبارزه با تروریسم و برای نابودی تروریست‌ها فعالیت می‌کند." 

این پایگاه اینترنتی در ادامه نتیجه گرفت: "در هر حال باید تأکید کرد جانبداری احتمالی آمریکا از هر یک از طرفین این دعوا اقدامی اشتباه خواهد بود و به ضرر آمریکا تمام خواهد شد. چرا که بدین معناست آمریکا منافع خود را به خاطر منافع کشورهای دیگر به خطر می‌اندازد. شاید در این شرایط بهتر باشد یک قدرت منطقه‌ای کار میانجی‌گری میان تهران و ریاض را بر عهده بگیرد." 

جاش ارنست، سخنگوی کاخ سفید روز پنج‌شنبه به مطلبی درباره منازعه بین ایران و عربستان اشاره می‌کند که بیانگر علاقه آمریکا به ورود به فاز میانجی‌گری بین ایران و عربستان است. وی گفت: آمریکا گزارش‌های متناقضی را درباره حمله به سفارت ایران در صنعا دریافت کرده است. وی در گفتگو با خبرنگاران در واشنگتن گفت کاخ سفید هنوز در حال جمع‌آوری اطلاعات است تا مشخص شود چه بر سر ساختمان این سفارت آمده است. 

این اظهارات در حالی است که پیش از این آمریکا همواره مواضع خود را از همان آغاز با رویکردی جانبدارانه به سود متحدین خود اتخاذ می‌کرد.

در پایان شایان ذکر است مطرح‌شدن موضوع میانجی‌گری آمریکا در اختلافات ایران و عربستان می‌تواند تلاشی باشد برای سنجش واکنش ایران به این موضوع. طبیعتاً اگر ایران نقش میانجی‌گری آمریکا را به رسمیت شناسد، این بدان معنا است که سطح مناسبات بین تهران ـ واشنگتن نسبت به گذشته بیشتر ارتقاء یافته است. این موضوع از این جهت برای آمریکا اهمیت دارد که در ماه‌ها و سال‌های اخیر شاهد تحرکات میانجی‌گرانه روسیه بوده‌ایم، چیزی که به هیچ عنوان آمریکا علاقه به آن ندارد.