گمانه‌زنی درباره انگیزه‌ها و عاملان کودتا در ترکیه؟/ 1395/04/26

رسانه‌های بیگانه در ساعات گذشته از انجام کودتا در ترکیه خبر دادند. بر اساس این گزارش‌ها آقای اردوغان که در تعطیلات بود به استانبول بازگشته است.

بیانیه‌ای با عنوان ارتش ترکیه از تلویزیون ملی این کشور پخش شده که ادعا می‌کند ارتش برای دموکراسی و حقوق بشر اداره امور را در دست گرفته است. در این بیانیه آمده است که برقراری قانون باید اولویت اصلی باشد. 

از سویی در ماه‌های اخیر شاهد بالا گرفتن اختلافات بین کشور‌های غربی با آنکارا در زمینه بحران مهاجرت و حمایت آمریکا از کرد‌ها و... و در روز‌های اخیر شاهد تلاش مقامات روسی برای اصلاح روابط خود با روسیه و سوریه هستیم؛ بنابراین می‌توان این کودتا را سناریویی غربی و صهیونیستی دانست. 

شایان ذکر است از جمله نخستین اقدامات رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه پس از رسیدن به قدرت تصفیه ارتش از فرماندهانی بود که احتمال می‌داد به مخالفت با او برخیزند و احیانا به کودتا بیندیشند. در همان سال‌ها پروند‌ه‌ای به نام ارگنکن مطرح و شماری از فرماندهان بلندپایه ارتش به اتهام طرح‌ریزی کودتا علیه او زندانی شدند. خیلی‌ها در صحت چنین اتهامی تردید کردند و برخی معتقد بودند که در نتیجه این پرونده دیگر خیال اردوغان از هرگونه کودتای ارتش علیه او راحت شده است. طی سال‌های اخیر هم ارتش وفاداری خود به اوامر اردوغان را نشان داد.  

کودتای دیشب به گفته آقای اردوغان و یکی از فرماندهان بلندپایه ارتش از جانب شبکه‌ای از فرماندهان رده‌های میانی سازماندهی شده که در نخستین اقدام رئیس ستاد ارتش را به گروگان گرفتند.

اما از طرف دیگر در سال‌های اخیر شاهد همراهی دولت آنکارا با غرب برای تجهیز تروریست‌ها در سوریه و عراق و در روز‌های اخیر شاهد برداشتن گام‌های جدید ترکیه برای نزدیک شدن به رژیم صهیونیستی هستیم. این اقدامات نیز با اصول اسلام خواهی حزب رفاه و طرفدارانش مغایر بود و انتقادات، مخالفت‌ها و اعتراضات طرفداران اسلامگرای اردوغان را بر انگیخته است. بنابراین ممکن است کودتا تنها تلاشی - حتی غربی و صهیونیستی - برای بازسازی چهره مخدوش شده دولت اردوغان در برابر طرفدارانش باشد. 

رجب طیب اردوغان از مردم ترکیه خواسته است برای مقابله با حرکت نظامیان به خیابان‌ها بیایند. طبیعتا اگر کودتا شکست بخورد، اقتدار و اعتماد به نفس اردوغان افزایش خواهد یافت. 

نباید نزاع صوری بین آنکارا و رژیم صهیونیستی و پس از آن قرار گرفتن همه ظرفیت‌های سیاسی، نظامی، اطلاعاتی، اقتصادی و سیاسی در خدمت رژیم صهیونیستی و بر ضد مقاومت اسلامی را فراموش کرد. این خدمت بخصوص در جنگ افروزی در سوریه  و تفرقه افکنی بین ارکان مقاومت-  از جمله بین جنبش حماس از سویی و ایران و حزب الله و سوریه از سوی دیگر - ظاهر شد. 

علاوه براین، باید خاطر نشان کرد ترکیه مهمترین بازوی طرح‌های غربی و صهیونیستی در منطقه در سال‌های گذشته بوده و حفظ اعتماد افکار عمومی مسلمان ترکیه و حتی جهان اسلام نسبت به دولت اسلامگرای آن برای متحدان غربی آنکارا بسیار ضروری است. این تجربه تردید‌ها درباره واقعی بودن کودتا در ترکیه را افزایش می‌دهد. 

با این حال ممکن است همین بالاگرفتن انتقادات از اردوغان در میان طرفدارانش سبب شده باشد طرف غربی و صهیونیستی - که نگران از سیاست‌های جدید اردوغان در روز‌های اخیر است - را به انجام کودتا در این کشور ترغیب کرده باشد. 

بن علی ایلدیریم، نخست وزیر، گفته است که اجازه نمی‌دهد "تلاش‌های غیرقانونی گروهی در ارتش" به نتیجه برسد. 

رجب طیب اردوغان سال 2003 نخست وزیر ترکیه شد و در سال 2014 به ریاست جمهوری رسید. اصلاح قانون اساسی برای افزایش اختیارات ریاست جمهوری، یکی از اهداف اصلی او بوده است. حزب اسلامگرای اردوغان، عدالت و توسعه، تا مدت ها با ارتش و ملی گراهای ترکیه روابطی تیره داشت. جمهوری ترکیه، پس از جنگ جهانی اول، بر مبنای اصول سکولاریسم بنا شد.

راهبرد: با توجه به این دو گمانه به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی ایران باید سیاستی دو جانبه را دنبال کند، ‌سیاستی که در آن از سویی در دستگاه سیاست خارجی از دولت رسمی ترکیه حمایت و از کودتا و کودتاچیان انتقاد شود و از سوی دیگر در رسانه‌ها - یا برخی رسانه‌ها - درباره تصنعی بودن و پیامد‌های دیگر کودتا - مانند بازسازی چهره مخدوش شده اردوغان نزد اسلام گرایان ترکیه و امکان آغاز طرح جدید صهیونیستی علیه مقاومت اسلامی با نقش آفرینی آنکارا - هشدار‌ داده شود. طبیعتا برآیند این رویکرد سیاسی و تبلیغی باید «دیپلماسی محتاطانه» در جمهوری اسلامی ایران در زمینه تحولات ترکیه است.